“Herhalde mutluluk dedikleri de bu olsa gerek; biraz güvenlik biraz can sıkıntısı.”

                                                                                    Zülfü LİVANELİ (Bir Kedi, Bir Adam, Bir Ölüm)

Kent Güvenliği (Başlangıç İncelemesi)

21’inci yüzyılın ekonomik değişimi kentleşme ve sosyal değişme ile doğrudan ilgilidir. Teknolojik gelişmelerle birlikte tarımın değer kazanması sonucu pazar anlayışına dayalı faktörlerin işlev kazanması, sanayi ve hizmet anlayışındaki değişim ve beraberinde kitle iletişim araçlarının egemen olduğu, sosyolojik ve çevresel sistemin değiştiği bir anlayış sonucunda meydana gelen değişimler kentleşmeyi beraberinde getirmiştir[1]. Kentleşme ile birlikte toplumsal yapıyı ve süreçleri meydana getiren bütün faktörler de değişime uğramaktadır. Kentleşme sonucunda insanların yaşam alanları değişmekte ve bu da yaşam biçimlerinin ve etkileşimlerin değişmesine yol açmaktadır. Yaşam biçimlerinin değişmesi ile aile yapısının, kültürel değerlerin ve siyasi davranış biçiminin değişmesi, insan hareketliliğinin artması, sosyal etkileşimlerin artması ve doğası gereği suç ve ceza özelinde hem sayısal hem de niteliksel anlamda bir artıştan söz edilebilmektedir.

Ülke nüfusunun büyük çoğunluğunun yaşadığı kentler bu suç ve ceza deviniminden çok süratli biçimde etkilenen yapısı ile güvenlik ihtiyacında artış hissedilen yerlerin başında gelmektedir. Tarih boyunca insanlar güvenlik ihtiyacı sebebiyle bir arada yaşamak arzusu içinde olmuş, bu da insan yoğunluğuna sahip yerlerde başlayan ticaret ve sanayileşme ile birlikte kentlerin oluşumunu sağlamıştır. Ancak zaman içerisinde kentsel ve kırsal alanlardaki nüfus dağılımı arasındaki giderek büyüyen orantısızlık, yüksek nüfus hareketliliği ve beraberinde büyük bir güvenlik sorunu meydana getirmiştir.

Türkiye’de sanayileşme ve onun yarattığı iş gücü ihtiyacı nedeniyle 1950’li yıllarda başlayan köyden kentlere göç dalgası ilk başlarda olumlu bir gelişme gibi görülse de daha sonrasında kentlerde oluşan yoğun nüfus, farklı kültürlerden insanların bir arada yaşamaya başlamasının beraberinde getirdiği uyuşmazlıklar ve sosyo-ekonomik eşitsizlikler sebebiyle bir sorun haline gelmiştir. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2022 sonuçlarına göre nüfusun 93,4%’si il ve ilçe merkezlerinde yaşamaktadır. Bu ana veri esasında yapılacak bir değerlemede suçların da en az bu oranda il ve ilçe merkezlerinde yaşanacağından söz edilebilecektir.

Kent kavramı tarihte birbirlerine yakın anlamda police ve cite kelimeleri ile kullanılmaya başlanmıştır.  Antik Yunan’da kent devleti anlamında kullanılan police sözcüğünün kökü politika anlamındaki “politikos”tan gelmektedir ve bir güvenlik simgesi olarak düşünülebilecek kale anlamını taşımaktadır. Eski Türkler ise “kend” kelimesini yine kale anlamında kullanmıştır. Bu küçük tarih projeksiyonunda bile tarih boyunca kent ve güvenlik kavramlarının hep birlikte ele alınmış konular olduğundan söz edilebilecektir.

Kent ve güvenlik başat ilerleyen kavramlar ise ve bugüne kadar tarih boyunca hep iç içe süregelmişse; günümüz modern kentli bireylerin metropollerde daha güvenli alanlarda yaşama talepleri klasik kent güvenliği gibi dar bir kavramın çerçevelediği bir düzlemde yürütülebilir mi? Kent güvenliği; önleyici kolluk faaliyetlerinin kentsel alanlarda uygulanmasını kapsayan bir kavramdır[2]. Bu kavram bireylerin değişen güvenlik sorunları ve ihtiyaçlarına karşılık verebilir mi? Tüm bu soruların cevaplanabilmesi için 20. yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkan ve halen gelişimini sürdüren “Güvenli Kent Kavramı ve Yaklaşımı” bir çözüm olabilir mi?

Güvenli Kent Yaklaşımı; kapsayıcı, disiplinlerarası, teknoloji ve idari kullanımını önceleyen ve önleyici bir yaklaşımı benimsemektedir. Suç, bir kamu otoritesi tarafından yapılması yasaklanmış, yapıldığında ise yaptırımlarla karşılaşılan eylemleri ifade etmektedir. Diğer yandan suç, işlendiği taktirde karşı karşıya kalınacak bir kurallar setine yani hukuk normuna ihtiyaç duyar. Suçlara karşılık gelen cezalar ve suçların meydana geldiği/gelebileceği mahaller bütününde, büyük yaşam alanları ve kamusal hayatın döndüğü kentsel paylaşım alanlarının güvenlik sorunları ve suç oranı yoğunluğu yalnızca adalet sistemi ve kentlilerin davranış kodları üzerinden açıklanamayacaktır. Suç unsurlarının oluşmasının engellenmesi, proaktif bir bakış açısı ile incelenirse, tüm kentsel alanlarda; sosyal ve fiziki çevremizi oluşturmakla yükümlü belediyelerin de yardımcı kolluk anlamında sorumluluğu bulunmaktadır. Çevre orijinli stres kaynaklarına “olumsuz çevresel uyaranlar” denmektedir. Bir başka ifadeyle, bunlar “çevresel stresör”lerdir[3]. Çevresel uyaranların tamamının olumsuz olduğunu söylemek doğru değildir. Bazı uyaranlar insanlar için “olumlu girdi” şeklindedir. Bunlara, olumlu çevresel uyaranlar denmektedir. Hoş bir manzara, iyi düzenlenmiş bir park ya da deniz kıyısı olumlu uyaranlara örnektir. Buradan yola çıkarak eğer kentleri iyi tasarlayamazsak olumsuz stresörlerin artacağından ve dolayısı ile suç ve suçu önleme anlamında gerekli çevresel koşulların oluşturulamayacağından söz edilebilir.

Tüm bu izah edilenlerden yola çıkarak belediyelerin suç önleyici bir sosyal anlayışla hizmet vermeleri gerektiğinden ve önleyici yaklaşım ile kentsel alanların düzenlenmesi gerekeceğinden söz edilebilecektir.

Yerel yönetimler şehir planlaması, sosyal hizmetler, eğitim, sağlık ve kamu düzeni, acil durum yönetimi gibi konulardaki sorumlulukları ile kent güvenliğinin sağlanması konusunda büyük bir rol sahibidir. Yerel yönetimlerin bu hususta sağlayabileceği katkıları birkaç başlıkta toplayabiliriz:

• Şehir Planlaması ve Altyapı Düzenlemeleri: Kent güvenliğinin artırılmasında, uygun şehir planlaması ve altyapı düzenlemeleri büyük önem taşır. Aydınlatma, trafik yönetimi, yeşil alanlar, parklar ve güvenli yürüyüş yolları gibi unsurlar, suç oranlarını azaltmaya yardımcı olur. Suç oranlarının yoğun olduğu bölgelerde daha sık ve güçlü aydınlatmalar kullanılabilir. Parklar yeterli kolluk görevlisi ve CCTV tabanlı veri/video analitiği sistemleri ile korunabilir. Güvenlik görevlilerinin caydırıcılığının yanı sıra yapacakları kontroller ve gözlemler sayesinde tekinsiz görülen profillerden kolluk kuvvetleri anında haberdar edilebilir.
• Toplum ile İşbirliği Temelli Uygulamalar: Yerel halk ile işbirliği içinde temel güvenlik politikaları geliştirilebilir. Mahallelerde düzenlenecek suç öncesi farkındalık oluşturma maksatlı programlar ile duyarlılıklar artırılabilir. Örneğin İngiltere’de uygulanan “Neighbourhood Watch” (mahalle izleme) sivil toplum hareketinin modernizasyonu yapılıp kolluk ile bütünleşmiş bir program hayata geçirilerek, mahalle sakinlerine nelerin suç unsuru olabilecek şüpheli davranışlar olduğu konusunda gerekli eğitimler verilebilir. Kolluk kuvvetlerine haber vermeleri sağlanabilir. Benzer örnekler her bina ve mahalle sakininin kendi evlerinin girişlerini aydınlatmaları, lokal izleme sistemleri, kurmaları ya da balkonlara uzanabilecek sarmaşık ve benzeri bitkilerin mahalle sakinlerince budanması gibi örnekler eklenebilecektir.
• Sosyal Hizmetler ve Psikolojik Destek Programları: Belediyeler halkın sosyal ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik programlar ortaya koyarak suç işleme potansiyeli taşıyan bireylerin suça yönelmemesine katkı sağlayabilir. Şehrin özellikle kenar mahalle diye tabir edilen sosyo-ekonomik düzeyi düşük kesimlerinde yaşayan bireyler için hobi veya meslek edindirme kursları açarak ve doğru tanıtımını yaparak bu bölgelerde yaşayan vatandaşların bir uğraşa sahip olmasını ve amaç edinmesini sağlayabilir. Bu sayede özellikle herhangi bir sosyal aktiviteye veya hobi edinmeye karşı maddi gücü olmayan, dolayısıyla kendi çevresinde de böyle uğraşlara sahip kişiler olmadığı için kendi dünyalarına sıkışıp kalan ve çeteleşmeye, suça itilen gençlere yeni vizyonlar ve hayat amaçları katılabilir. Bu konularda Enstitü İstanbul İSMEK uygulamaları ve kursları ile Spor İstanbul’un kurs ve uygulamaları örnek olarak gösterilebilecektir. Ayrıca belediyeler bünyesinde ücretsiz olarak sağlanacak psikolojik destek kapsamında çocuk ve ergenler ile ilgilenilebilir, aile terapileri ile anlaşmazlıkların çözülmesine ve ebeveynlerin daha özenli çocuk yetiştirmesine katkı sağlanabilir. Bu sayede madde bağımlılıklarının, suçun özendiriciliğinin, şiddet eğiliminin önüne geçilmesine yardımcı olunabilir.
• Kadınların Güvenliği Konusunda Önlemler: Yerel yönetimler kentlerde yaşayan kadınların kendilerini güvende hissetmesi konusunda pek çok önlem alabilirler. Örneğin İETT’nin yaptığı özel bir uygulamada olduğu gibi kadınların belediye otobüslerinden akşam saatlerinde istedikleri yerde inebilmeleri, şehir içinde karanlık ve ücra köşeler olmamasını sağlamak, kadın sığınma evleri açmak bunlardan birkaçı olarak sayılabilecektir. Ayrıca İBB Başkanlığımızın planlı ve aksiyoner biçimde hem desteklediği hem de öncülük ettiği belediye personelleri içerisinde kadın istihdamını artırarak ekonomik özgürlüklerine destek olmak da kent yaşamında kadınların kendilerini daha güvende hissetmesine büyük oranda katkı sağlayacaktır. KADES ve benzeri (Güvenlik Çağır-İstanbul Senin) anlık kolluk ve yardımcı kolluk desteği sağlayacak uygulamalar yaygınlaşıp etki alanı genişledikçe caydırıcılığı artacak ve kadın dostu şehirlere doğru uygulamalar evrilecektir.
• Sokak Hayvanlarının Bakımı: Kentlerde sokaklarda yaşayan canlıların aşı kontrollerinin yapılması ve kısırlaştırılmaları, sağlık taramalarının yapılmaları ve gerekli besinlerinin sağlanmaları hem sokaktaki dostlarımız için hem de halk sağlığı ve güvenliği açısından oldukça önemlidir. Yalnız bu faaliyetin “uygulanabilir” ve “öngörülebilir” metodlarla yapılması çok önemlidir, aksi taktirde yanlış uygulamalar faydadan çok zarar getirebilecektir.
• Acil Durum Yönetimi: Yerel yönetimler doğal afetler, yangınlar, terör saldırıları gibi olağanüstü durumlara karşı her zaman hazırlıklı olmalı, şehir güvenliğinin hızlıca sağlanması konusunda planlı davranmalıdır. Acil durum planlarının en kritik bölümü lojistiğin yönetilmesidir ve bu nedenle kentsel dönüşüm ve şehir planlaması süreçlerinin de dahil edileceği bir lojistik ağı (metro geçişleri ve yeraltı raylı sistem ağları da geliştirilerek) düşünülmelidir.
• Kentsel Dönüşüm ve Şehir Planlaması: Şehir planlamaları yapılırken, orada yaşayacak vatandaşların güvenliği ön planda tutulmalıdır. Yapı mesafeleri, yeşil alanlar, spor tesisleri, sosyal alanlar kent güvenliğini artırmaya yönelik olarak proaktif biçimde tasarlanmalıdır.
• Teknoloji Yatırımları: Gerek duyulan bütün alanlarda yapay zeka destekli CCTV sistemleri kurulmalı, park bahçe ve sosyal alanlar denetim altında tutulmalıdır. Ayrıca kent sakinlerine yönelik mobil uygulamalar geliştirilerek güvenlikten endişe ettikleri durumları eş zamanlı olarak emniyet birimleri ve alandan sorumlu özel güvenlik birimleri ile paylaşmalarına imkân sağlanabilir.

Kent güvenliği; mevcut teknolojik gelişim hızı, metropollerin sürekli göç alan yerleşim yerleri olmaları ve daha birçok parametrenin etkisi yüzünden, suç ve suça meyleden hareketlerin sayısındaki artış nedeni ile yalnızca kolluk kuvvetleri marifeti ile tesis edilebilecek bir durum değildir. Diğer yandan vatandaştaki güven algısı da sadece tek bir faktörden değil, suç oranları, yaşanan bölgenin fiziksel ve sosyal özellikleri, kolluktan memnuniyet, kolluğa güven, bireysel farklılıklar ve sosyal sermaye gibi birçok unsurun bileşkesinden etkilenmektedir[4]. Bireylerin hayatlarında önemli bir yeri olan güvenlik algısına etki eden faktörlerin tespit edilmesi, kolluğun ve yardımcı kolluğun ve hatta gerekli hallerde 5442 sayılı il idaresi kanunu kapsamında silahlı kuvvetlerin uygulayacağı suç önleme stratejilerinin belirlenmesi ve uygulanmasının yanı sıra kamu politikalarının geliştirilmesi açısından da önem arz etmektedir. Bu faktörler ve bunlar üzerinde yapılabilecek iyileştirme ve geliştirmeler açısından yerel yönetimlere çok fazla görev düşmektedir. Geliştirilebilecek doğru stratejiler ile maliyet etkin ve kayda değer ilerlemeler sağlanabilir. Farklı ülkelerdeki iyi uygulamalar ve örnekler de incelenerek her kentin kendi doğasına uygun birçok farklı adım atılabilir. Sonraki sayılarımızda ifade edeceğimiz güvenlik araştırmalarımıza konu olacak belediyelerin üzerine düşen rol, güvenli ve sürdürülebilir kentler oluşturmada oldukça kritik bir öneme sahiptir denilebilir.

Canınızın sıkılacağı kadar güvende kalın  J.

Saygılarımızla.

Dr. Barbaros Dinçer                                                                Murat Emrah YILDIRIM

Saha Koordinasyon Müdürü                                                  Genel Müdür

İSTGÜVEN A.Ş.                                                                        İSTGÜVEN A.Ş.

[1] A.KAYAN;İ.MARDİNLİ, “Kentleşme-Sosyal Değişme ve Ekonomik Gelişme İlişkisinin Değerlendirilmesi” <chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1434377>. S:1

[2] İ.GÜNDÜZÖZ; “Türkiye ve Dünyada Güvenli Kent Yaklaşımı: Kentsel Güvenlik mi? Güvenli Kent mi?”; Türk İdare Dergisi, Sayı:483, s. 336.

[3] İ.GÜNDÜZÖZ; a.g.e.; s.338

[4] L. DE DONDER, N.DE WİTTE;  “Social Capital and Feelings of Unsafety in Later Life: A Study on the Influence of Social Networks, Place Attachment, and Civic Participation on Perceived Safety in Belgium”, Research on Aging dergisi, Sayı: 34, No. 4, 2012, s. 425-448.